2 Mayıs 2007 Çarşamba

Yeni bir ritüel istermisiniz... :)

Gene stoktan bir yazı... Meltem Santur ve Aydın Durdu'nun hazırladıkları "Hıdrellez" ile ilgili çok hoş bir yazı... Kendilerini tanımıyorum ama tanıyıp "ellerinize, yüreklerinize sağlık" demek isterdim.

Hızır ve İlyas Peygamberlerin biraraya geldiği saatlerin hepimize bolluk, bereket, şans getirmesi dileğimle... :)

HIDRELLEZ

Hıdrellezden bir gün önce oruç tutulur. Bu uygulama kendine sıkıntı, çile çektirme ve canlılıga geçici bir dönem ara vermedir. Bu yolla yasamın sona erisiyle bir baska deyisle kısın sona ermesiyle, gelecek dönem yani bahar için güven saglanmaktadır.

Hıdrellez öncesi yapılan uygulamalar karsılama niteliginde olanlardır. Ev temizligi boya-badananın yapılması, ev çevresinin düzeltilmesi günler öncesinden baslamaktadır. Yeni giysilerin ayarlanması da bir diger hazırlıktır.

Hıdrellez günü, yapılan bütün yemeklerin sifalı olduguna inanilır ve herkesin bu yemeklerden yemesine özen gösterilir. Ne kadar çok yiyecek hazırlanırsa o senenin bereket ve bolluk içinde geçecegine olan inanç nedeniyle fazla miktarda yiyecek hazırlanır. “Agız tadı bozulmasın” dilegiyle tatlı, “bütün yıl boyunca sevenlerin sarılması” dilegiyle sarma, “ambarların dolması” dilegi ile de dolma yapılır. Bunlar Hıdrellezin baslıca yiyecekleridir.”S” harfiyle baslayan yiyeceklerin bolluk ve bereket getirecegine inanılır. Ayrıca Hızır’ın “S” harfiyle baslayan
yiyecekleri çok sevdigine de inanılmaktadır. Hızır’ın kendilerine de ugramasını saglamak amacıyla Hıdrellez sofrasından süt, sogan, sarımsak, salep, sarma, simit, sütlaç olmak üzere yedi çesit yiyecek eksik edilmez. Yesil sebzelerden de kırk çesit toplanıp yendiginde sifa getirecegine inanılır. Yesil sebze ve bitkilerin yenilmesi tabiatın yeniden canlanmasıyla paralellik göstermektedir.

Hızır ile Ilyas’ın birlestigi saatlerin insanlara bolluk, bereket, sans getirdigine inanılır. Hızır’ın yesillik ve temiz yerlere geldigine inanıldıgından Hıdrellez günü toplantıları daima agaçlık, yesillik ve su bulunan yerlerde yapılır. Türbe olan yerler de kutlama yerleri arasındadır.

Hızır’ın buralarda dolastıgına inanılır. 5 Mayısı 6 Mayısa baglayan gece Hızır’ın iyilik, mutluluk dagıtacagı, sorunları olanlara yardım edecegi inancı birtakım uygulamaları da beraberinde getirir. Bazı sorunların çözümü için yardım istemek, dileklerde bulunmak en yaygın davranıslardır. Yine bu gecede gelecege yönelik bilgiler elde edilebilecegine inanılmaktadır. Hıdrellez geleneklerinin temelini olusturan sifa - saglık, mal-mülk ve servet, bereket-bolluk, kısmet ve sans talebine yönelik uygulamalardan birkaç örnek verelim:
Bereket - Bolluk Talebine Yönelik Uygulamalar :
- Evdeki yiyecek çuvallarının agzı açılır.
- Evlere yesil dallar asılır.
- Sabah erkenden bitkilerin üzerindeki çiglerden toplanarak sütün içerisine bir iki kasık konur. Mayasız sütün yogurda dönüsmesi“Hızır’ın gelmesi”, “elini degdirmesi” seklinde yorumlanmaktadır. Yogurt tutmus ise o gün ugurlu sayılır.
- Toplanan çiglerin bir kısmıyla da mayasız hamur yogrulur. Ertesi sabah hamur mayalanmıssa Hızır’ın gelisinin kanıtı olarak kabul edilir.
- Yiyecek kaplarının agzı açık bırakılır.
-Cüzdan ve çantaların agzı açık bırakılır.
-Dolap kapakları ve çekmeceler açık bırakılır.
- Un tahtasına un elenir, ertesi sabah unun üzerinde iz varsa Hızır’ın üzerinden geçtigine, evden bolluk, bereketin eksik olmayacagına inanılır.

Sifa - Saglık Talebine Yönelik Uygulamalar:
- Çocuk sahibi olmak isteyenler gül dalına bez besik yapıp içine oyuncak bebek bırakırlar.
- 5 Mayıs gecesinin en yaygın uygulamalarından birisi de atesin üzerinden atlamadır. Atesten atlama yaz mevsimine çıkılmasını kolaylastırdıgı gibi insanların günahlarından arınarak hafiflik kazanmasını saglamaktadır. Bu uygulama arınmadır. Canlılıgı, tehlikeye düsürecek kötülüklerden temizleyip kurtarmak.

Kısmet - Sans Talebine Yönelik Uygulamalar :
- 5 Mayıs gecesi dilegi olanlar için taze soganın iki yapragı uçlarından esit olarak kesilir. Uçlardan birisine iplik baglanıp dilek tutulur. Ertesi gün iplik baglanan yaprak uzamıssa tutulan dilegin gerçeklesecegine inanılır.
- “Niyet Çömlegi” hazırlanır. 5 Mayıs günü bir çömlegin içine bekar kızlardan toplanan yüzük, kolye, boncuklar vb. konur. Çömlegin içerisi su ile doldurulur. Çömlegin agzına yesillik konur, üzeri kırmızı yemeni ile örtülüp, bir kilit ile kilitlenir ve bir gül agacının dibine saklanır. Ertesi
sabah kızlar toplanırlar. Çömlegin basına genç bir kız oturtulur. Kısmetinin açılması dilegi ile kilit kızın basında açıldiktan sonra sıra ile maniler söylenerek çömlekten esyalar çıkarılır.

Ceviz içi mülayim
Sastım kime varayım
Su karsıki konaga
Ben de gelin olayım
Ince idim üzüldüm
Al ipege dizildim
Ister al ister alma
Ben alnına yazıldım

Yapılan bu törenin kızların kısmetlerini açmada etkili oldugu düsüncesi, bitki ruhunun, yasam üzerinde de hızlandırıcı ve bereketlendirici bir etkiye sahip oldugu inancıyla açıklanabilir.

Mal - Mülk Talebine Yönelik Uygulamalar :
- Ev sahibi olmak isteyenler gül dalının altına ev maketi yaparlar.
- Para sahibi olmak isteyenler gül dalına para baglarlar.
Hıdrellez günü halk tarafından Hıdrellez gününe özgü bazı davranıs kalıpları ve uygulamalar da bulunmaktadır,
- Hıdrellez sabahı gün dogmadan kalkılması gerekir. Geç kalkanların kısmetlerinin o sene boyunca kapalı olacagına inanılır. Sokak kapılarına paslı teneke asılarak geç kalkanlar kınanır.
- Su kenarlarında genç erkekler, kızların kısmetlerini açmak için sögüt dalı ile sırtlarına vurur.
- Gün dogmadan yazılan dilekler nehire veya suya atılırsa dileklerin kabul edilecegine inanılır.
- Bugün is yapılmaz.
- Sabah erkenden çimenlerin üzerinden yuvarlanılır, böylece saglıklı olunacagına inanılır.
- Bugün salıncakta sallanılırsa hastalıklardan arınıldıgına, günahların döküldügüne inanılır.

Insan-doga mücadelesi sürecinde avcı-toplayıcı topluluklardan günümüz sanayi toplumuna degin, bilginin-teknigin yetersiz kaldıgı her asamada basvuru kaynakları hep aynı olmustur. Biçimsel özgünlükler; çagına, toplumuna, çevresine göre farklılıklar gösterirken, içerik aslında hep aynı kalmıstır. Yedibin yıllık Ur sehrinde kuraklıga karsı alınan önlemler ile 21.yy. Istanbul’undaki çözüm önerilerinden birisi (yagmur duası) arasında aslında bir degisiklik yoktur.
Olaganüstü bir varlıgın veya varlıkların kurtarıcı olması ve çare olması dilegi insanlık tarihiyle yasıt olgulardan belki de en önemlisidir. Halk arasında Hızır aynı zamanda Veli’dir. Insanlıgın toplumsallasma sürecinde dinin bir siyasal kültür oldugu ve doga-insan, insan-insan
iliskilerinin de bu süreçten ayrı tutulamayacagı gözardı edilemeyecek olgulardır. Dinlerin bir baska referans kaynagı olarak gösterilen mitsel anlatımlar ise Hıdrellez gibi kompleks törenlerde belirginlesmektedir.

Yeniden yaratılıs, kutsal kisilikleriyle koruyucu toplum kahramanları hep var olagelmistir. Hızır ve Ilyas ise peygamberliklerinin geregi olarak toplumu koruyucu, kollayıcı güçlerini günümüz Anadolu kırsalında sürdürmektedirler.

Hazirlayanlar: Meltem SANTUR, Aydın DURDU

Hızır (HAS) ın sadece S harfiyle başlayan yiyecekleri değil, adı S harfiyle başlayan insanları da çok sevdiğini, takdir ettiğini, herkese örnek gösterdiğini ve şansını açık tutup sık sık beklenmedik hoş sürprizlerle taltif ettiğini biliyor muydunuz?

(pazar günü bize geldiğinizde hepinizin adı S ile başlayacak, bilginize :))
Silambara...)
Not: Fotoğraflar, "Hıdrellez-2006 / Ahırkapı Sokak Şenlikleri"nden...

4 yorum:

Brajeshwari dedi ki...

cok sevgili silambara
gecen hidrellezde diledigim hersey tuttu...hatta evlenemez gozuyle baktigimiz ablami bile, hidrellezde cizip gül agacina bagladigim dilegim sayesinde 1 hafta sonra evli gorecegime bile inaniyorum.Hidrellez benim icin cok degerli, cok ozel bir zaman...

bu rituelleri dikkatle okuyup yapacağım..tesekkur ederim..

imza: Surcu

Adsız dedi ki...

Silambara,
Ev odevi gibi oturup hepsini calisicam.Zamanlamasi cok guzel bir yazi yolladin bize.Niye acaba gulun dalina demisler.Bir yanlik olmasin.Ben (S)ardunya aldim bahceye sanki daha uygun gunun anlam ve onemine.
Bir de su un isi icin dusunuyorum.Acaba bizim evin cocugu Hizir'dan once yururse unun ustunde....
Sevgiler
Sulcin

Nilambara dedi ki...

Sevgili Surcu, niyeyse ben de yürekten inanıyorum, dileğinin tutacağına ve ablanı 1 hafta sonra evli göreceğine ;)
Sevgili Sülçin, bence de (S)ardunya daha güçlü bir etki sağlayacaktır. Ayrıca, çocuklara herşey mübah, belki sever ve her zaman un serper, yeni bir oyun ilave etmiş olursunuz yaşamına ve eminim Hızır çocukları çok sever ve böylece hep sizi ziyaret eder ;)
Sevgiler, Silambara

berrin dedi ki...

geçen defa kapının önünde nar kırdım...temizlerken zorlandım - birazda güldüm kendime... bu defa etrafı kirletmeyenler seçenekleri tercih ederim
serrin